عروض چیست و نحوه شکل گیری آن در شعر فارسی

مقدمه

شعر فارسی در دنیا به عنوان شعری دارای وزن شناخته می­شود. علم عروض به علمی گفته می­شود که به وزن شعر و قطع آواهای شعر جهت تعیین وزن عروضی آن می­پردازد. دانش عروض نخستین با به وسیله فراهیدی مدون و شاعران فارسی آن را از عروض عربی الهام گرفته و با تغییرات به وجود آورده آن را به صورت شعر فارسی درآوردند.

اصطلاح عروض چیست؟

عروج کلمه­ای به وزن فعول است که معنی آن عمود خیمه می­باشد و برای تشبیه آن با خیمه پرداخته­اند همانطور که پایداری خیمه به میله عمودی آن می­باشد دوام و پایداری شعر را هم به وزن شعر می­دانند که به اصطلاح عروض می­گویند و به معنی چیزی است که شعر برای آن گفته می­شود اما در علم صوت شناسی عروض به دانش و علمی است که شعر را از حالت نامتوازن خارج کرده و به سخنی همراه با آهنگ و وزن تبدیل می­کند که موضوع اصلی آن وزن شعر است.

 

تاریخ علم عروض

تاریخ علم عروض را مربوط به همان زمان پیدایش شعر می­دانند به طوری که شاعران بر اساس الهام گرفتن از آسمان و عالم ملکوت در تلاش بودند تا هرچه زودتر الهام گرفته شده را به صورت کلمات در بیاورند که به طور غریزی این کلمات را حفظ می­شدند و آنها را سینه به سینه به نسل­های بعدی انتقال می­دادند اما در قرن دوم هجری خلیل بن احمد فراهیدی این وزن­ها را که به صورت شفاهی شاعران بیان می­کردند در قالب یک کتاب گردآوری کرد کتاب علم عروض پس از او نیز ابوالحسن بلخی به رشد و توسعه آن پرداخت و علم عروض در قرن چهارم هجری در زبان فارسی با اندکی تغییرات در علم عروض عربی ترویج پیدا کرد.

 

 

شناختن عروض در شعر پارسی

از قدیم تا به امروز یکی از حائز اهمیت­ترین موضوعاتی که در ادبیات جهانی در مورد آن بحث شده است موضوع وزن شعری و شعر عروضی بوده است. بحث وزن شعر که در اصل همان عروض شناخته می­شود در ادبیات سنتی زبان فارسی اهمیت بسیاری دارد. شعرهای فارسی نیز دارای وزن خاصی می­باشند به طوری که در جهان شعر فارسی را همراه با وزن زیبا و مختلف آن می­شناسند. صاحب نظران ادبی شعر را سخنی دارای وزن همراه با قافیه می­دانند. در زبان فارسی با تلاش صاحب نظران عروض فارسی نسبت به عروض عربی تفاوت­هایی پیدا کرده و اختصاصی­تر شده است. در واقع شعر امانتی از جانب خداوند می­باشد که با الهام شاعران از ملکوت شکل گرفته است که سهراب سپهری نیز با گفتن این جمله که شاعران وارثان آب و خرد و روشنی اند به این موضوع اشاره دارد.

اطلاعات بیشتر در مورد این شاعر.

علم عروض در رابطه با شعر سخن می­گوید و شعر خود از کلمات تشکیل شده است و کلمات نیز از حرف­ها تشکیل شده­اند و عروض در رابطه با واج­ها سخن می­گوید نه در رابطه با نوع خط و نوشتار شعر. فراهیدی به بخش­بندی واج­ها پرداخت و یک اصل مهم یعنی اصل برابری مصراع­ها را تشکیل داد این روند تا زمان نیما یوشیج  ادامه پیدا کرد تا اینکه نیما با ابتکار خود این اصل را برهم زد و شعر نیمایی یا عروض آزاد را ایجاد کرد و این سبک توسط شاعرانی مانند سهراب سپهری و احمد شاملو اخوان ثالث ادامه پیدا کرد اما شعر فارسی سنتی نیز در کتابهای شعر با آثار شاعرانی همچون شهریار، پروین اعتصامی و . ادامه پیدا کرد.

منبع